Sprawozdanie z prac remontowo-porządkowych przy 45 nagrobkach zlokalizowanych na cmentarzu rzymskokatolickim w Drohobyczu.

Na obszarze pochodzącego z XVIII wieku cmentarza znajdują się groby polskie, ukraińskie i austriackie. Pochowano tutaj między innym przedstawicieli drohobyckiej elity i osoby zasłużone dla historii miasta. Niektóre z nagrobków stanowią wartościowy przykład sztuki sepulkralnej, a lektura umieszczonych na tablicach inskrypcji to wspaniała lekcja historii miasta i całego regionu.  Chociaż nekropolia stanowi dowód wielokulturowości Drohobycza, od wielu dziesięcioleci niekonserwowana, ulega dewastacji. Nagrobki są niszczone przez czas i wandali. Bardzo wiele z nich jest porozbijana, a poszczególne elementy konstrukcji porozrzucane wokół mogił. W 2013 Fundacja Niepodległości, we współpracy z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, podjęła  prace remontowe i konserwatorskie mające na celu zabezpieczenie uszkodzonych nagrobków. Udało się odrestaurować 20 obiektów. W 2014 roku, w  ramach podjętego rok wcześniej zadania, wykonaliśmy remont kolejnych 45 nagrobków, przy znaczącym zaangażowaniu środków z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.  I chociaż jest to niewielki odsetek w stosunku do całości, efekt zaczyna być widoczny i dobrze rokuje na przyszłość. Inicjatorem działań, podobnie jak w przypadku kaplicy,  było Zjednoczenie Nauczycieli Polskich na Ukrainie (z siedzibą w Drohobyczu) i Regionalne Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Drohobyckiej. Fundacja  - w imieniu powyższych instytucji – wzięła na siebie trud przeprowadzenia robót. Prace zostały zakończone w październiku 2014 roku.
Renowacja nagrobków została przeprowadzona zgodnie z zakresem według poniższego zestawienia:  KWATERA I: GRB01-1: Postument  odczyszczony  z mchu i naleciałości,  krzyż umocowany na postumencie na sztyfcie ze stali nierdzewnej i kleju,   GRB02-1: Żeliwny krzyż ozdobiony dekoratywnie. Połączenie złamanej części za pomocą łącz ze stali nierdzewnej. Mechaniczne oczyszczenie krzyża ze rdzy i brudu, pokrycie farbą antykorozyjną koloru czarnego firmy Hammerite,  GRB03-1: Żeliwny krzyż ozdobiony dekoratywnie. Na kamiennym cokole z napisem Andrzej Czemeres. Mechaniczne oczyszczenie krzyża ze rdzy i brudu, pokrycie farbą antykorozyjną koloru czarnego firmy Hammerite,  GRB04-1: Nagrobek oczyszczony  z mchu i naleciałości, płyta  umocowana na postumencie na sztyfcie ze stali nierdzewnej i kleju, GRB05-1: Pomnik wykonany z piaskowca, na postumencie kamienny krzyż ze strąconymi ramionami i napisem Franciszek Zajączek. Pomnik oczyszczony z mchu i naleciałości, ramiona umocowane  na pionowej części krzyża za pomocą sztyftów ze stali nierdzewnej i kleju, GRB06-1: Pomnik wykonany z piaskowca, na postumencie z napisem Kornel Szczęsny Nijakowski żeliwny krzyż ozdobiony dekoratywnie. Mechaniczne oczyszczenie krzyża ze rdzy i brudu, pokrycie farbą antykorozyjną koloru czarnego firmy Hammerite,   GRB07-1: Na kamiennym cokole z napisem Stefan Klemensiewicz krzyż wykonany ze stalowych rur. Oczyszczenie postumentu z mchu, ziemi i naleciałości. Mechaniczne oczyszczenie krzyża ze rdzy i brudu, pokrycie farbą antykorozyjną koloru czarnego firmy Hammerite, GRB08-1: Pochylony kamienny fundament i cokół, na którym umieszczona figura Matki Bożej.  Wykonanie nowego zbrojonego fundamentu, na którym za pomocą podnośnika ustawiono element pomnika, GRB09-1: Wywrócony postument z czerwonego piaskowca, na którym znajduje się rozbity na cztery części kamienny krzyż. Wykonanie nowego zbrojonego fundamentu, na którym  za pomocą podnośników umieszczono na  sztyftach ze stali nierdzewnej i kleju postument. Na nim ustawiono  cztery części kamiennego krzyża i umocowano  go za pomocą sztyftu ze stali nierdzewnej i kleju na pomniku,  GRB10-1: Obok postumentu żeliwny krzyż, brak napisu. Mechaniczne oczyszczenie krzyża ze rdzy i brudu, pokrycie farbą antykorozyjną koloru czarnego firmy Hammerite. Zamocowanie krzyża na postumencie,  GRB11-1: Grobowiec Sylwii Gukelhopkowej. Mechanicznie oczyszczony  krzyża ze rdzy i brudu, pokryty farbą antykorozyjną koloru czarnego firmy Hammerite. Zamocowany  krzyż na postumencie, GRB12-1: Odkopana  podstawa, oczyszczony  z mchu i brudu, zamurowanie wejścia do krypty cegłą na zaprawie cementowo-wapiennej, rekonstrukcja ubytków w ścianach zewnętrznych grobowca; KWATERA II:   GRB01-2: Żeliwny krzyż ozdobiony dekoratywnie na kamiennym cokole. Krzyż mechanicznie oczyszczony z rdzy i brudu, pokryty farbą antykorozyjną koloru czarnego firmy Hammerite, kamienny cokół oczyszczony,    GRB02-2: Żeliwny krzyż ozdobiony dekoratywnie (brak górnej części) na kamiennym cokole.  Krzyż mechanicznie oczyszczony z rdzy i brudu, pokryty farbą antykorozyjną koloru czarnego firmy Hammerite, kamienny cokół oczyszczony, GRB03-2: Żeliwny krzyż ozdobiony dekoratywnie (brak górnej części) na kamiennym cokole, brak napisu. Mechaniczne oczyszczenie krzyża ze rdzy i brudu, pokrycie farbą antykorozyjną koloru czarnego firmy Hammerite, czyszczenie kamiennego cokołu, GRB04-2: Pomnik w stylu gotyckim wykonany z piaskowca, strącony kamienny krzyż.  Oczyszczenie pomnika z mchu, brudu. Umieszczenie strąconego krzyża za pomocą sztyftu ze stali nierdzewnej i kleju na pomniku, GRB05-2:  Wykonano  nowe zbrojenie  fundamentu, umieszczono  za pomocą podnośników cokoł oraz postument i umocowano na sztyftach ze stali nierdzewnej i kleju. Całość zwieńczono krzyżem umocowanym za pomocą sztyftu ze stali nierdzewnej i kleju; KWATERA III: GRB01-3: Kamienny nagrobek z napisem Wilhelmina Borysewicz. Sklejenie kamiennego  krzyża za pomocą sztyftów ze stali nierdzewnej  i umieszczenie  na cokole, GRB02-3: Grób niezidentyfikowany. Odkopanie, oczyszczenie z mchu i brudu cokołu  i  umiejscowienie strąconej części na sztyfcie ze stali nierdzewnej i kleju (po podniesieniu i oczyszczeniu steli został zidentyfikowany jako nagrobek Walentego Ferdynanda Jastrzębskiego), GRB03-3: Umieszczenie kamiennej urny na cokole za pomocą sztyftu i kleju,  GRB04-3: Pomnik wykonany z piaskowca. Umieszczenie strąconej kamiennej części na cokole za pomocą sztyftu i kleju, oczyszczenie grobu z mchu, brudu i naleciałości,   GRB05-3: Pomnik wykonany z piaskowca.  Wykonanie nowego zbrojonego fundamentu, na którym umieszczono  za pomocą sztyftów ze stali nierdzewnej i kleju cokół i postument, GRB06-3: Umieszczono strąconą  kamienną część  na cokole za pomocą sztyftu i kleju, oczyszczenie grobu z mchu, brudu i naleciałości. Po renowacji okazało się, że grób należy do Ukraińca,   GRB07-3: Pomnik wykonany z granitu. Umieszczono strąconą  kamienną  część  na cokole za pomocą sztyftu i kleju, oczyszczono  grób  z mchu, brudu i naleciałości,    GRB08-3: Pomnik wykonany z piaskowca, z  płaskorzeźbą  przedstawiająca płaczącą niewiastę. Wykonano  nowy  fundament, na którym umieszczono za  pomocą sztyftów ze stali nierdzewnej i kleju cokół i płaskorzeźbę. Mechanicznie  oczyszczono  pomnik z farby i brudu, KWATERA IV:  GRB01-4: Pomnik wykonany z czerwonego piaskowca, o wymiarach 2,30 x 3,10 m. Wykonano żelbetowy  fundament, ustawiono  zachowaną  kamienną  płytę, uzupełniono  brakującą część  płyty, ustawiono granitowy cokół , postument i krzyż.  Elementy zespolono  za pomocą stali nierdzewnej i kleju, GRB02-4: pomnik wykonany z piaskowca, z napisem Józef Kotowicz, mogiła ogrodzona żeliwnym kutym ogrodzeniem. Umieszczono  strąconą  kamienną  część na cokole za pomocą sztyftu ze stali nierdzewnej i kleju, oczyszczono  grób z mchu, brudu i naleciałości. Mechanicznie  oczyszczono ogrodzenia i pokryto  farbą antykorozyjną koloru czarnego firmy Hammerite, GRB03-4: Pomnik wykonany z piaskowca z napisem Leon Wierzbicki. Oczyszczono  grób  z mchu, brudu i naleciałości, zamocowano  kamienny  krzyża za pomocą sztyftu ze stali nierdzewnej i kleju, GRB04-4: Pomnik wykonany z piaskowca z napisem Justyna Wierzbicka. Oczyszczono  grób  z mchu, brudu i naleciałości, zamocowano  kamienny  krzyża za pomocą sztyftu ze stali nierdzewnej i kleju, GRB05-4: Grobowiec rodziny Wierzbickich.  Zamurowano wejście do krypty cegłą na zaprawie cementowo-wapiennej, oczyszczono  grobowiec  z mchu, brudu i naleciałości, sklejono  kamienną  płytę  wejściową i umocowano  na kleju, GRB06-4: Grobowiec rodziny Teleżyńskich, rozbite wejście do krypty i zasłonięte kamienną płytą. Zamurowanie wejścia do krypty cegłą na zaprawie cementowo-wapiennej, oczyszczenie grobowca z mchu, brudu i naleciałości, sklejenie kamiennej płyty wejściowej i umocowanie na kleju, GRB07-4: Pomnik wykonany z piaskowca z napisem Maria Hamplowa. Oczyszczono  grób z mchu, brudu i naleciałości. Po uprzedniej rozbiórce pomnika, wykonano  żelbetowy fundament, umieszczono  cokół  i postument na nowym fundamencie za pomocą sztyftów ze stali nierdzewnej i kleju; KWATERA VI: GRB01-6: Pomnik wykonany z piaskowca z napisem Katarzyna Korpak. Oczyszczono  grób  z mchu, brudu i naleciałości, umieszczono  figurę na cokole za pomocą sztyftu ze stali nierdzewnej i kleju, GRB02-6: Pomnik wykonany z piaskowca ze słabo czytelnym napisem, na frontowej części wykuty z kamienia krucyfiks. Oczyszczenie grobu z mchu, brudu i naleciałości, sklejenie postumentu i warstw kamienia; KWATERA VII: GRB01-7: Grobowiec rodzinny Szczepanowiczów, grobowiec wymurowany z cegły. Oczyszczenie grobu ze śmieci, mchu, brudu i naleciałości, demontaż kamiennych elementów portalu, wykonanie fundamentu pod portal, montaż kamiennych elementów portalu za pomocą sztyftów ze stali nierdzewnej i kleju, umieszczenie krzyża na zwieńczeniu, GRB02-7: Pomnik wykonany z piaskowca, na postumencie figura Najświętszej Marii Panny z napisem na szklanej płycie Józefa Arvaj z dziećmi. Oczyszczenie postumentu i figury z farby, mchu, brudu i naleciałości, GRB03-7: Płyta grobowa wykonana z betonu, na której stoi wykonana z czerwonego piaskowca stela z napisem: Rodzina Łobos, brak krzyża. Oczyszczono  grób  z mchu, brudu i naleciałości, wykonano  na płycie betonowej nową  wylewkę  zbrojoną  siatką metalową, GRB04-7: Pomnik wykonany z czerwonego piaskowca, na postumencie napis Władysław Pasikiewicz. Oczyszczenie grobu z mchu, brudu i naleciałości, sklejenie krzyża za pomocą sztyftów ze stali nierdzewnej i kleju, umieszczenie krzyża na zwieńczeniu, GRB05-7: Pomnik wykonany z czerwonego piaskowca, na postumencie napis Emeryk Kopałko. Oczyszczono grób z mchu, brudu i naleciałości, zamontowano krzyż za pomocą sztyftów ze stali nierdzewnej i kleju, GRB06-7: Pomnik wykonany z czerwonego piaskowca, na postumencie napis Władysław Dobrzyński. Oczyszczenie grobu z mchu, brudu i naleciałości, demontaż elementów cokołu i postumentu, wykonanie żelbetowego fundamentu i montaż na nim cokołu i postumentu za pomocą sztyftów ze stali nierdzewnej i kleju,  GRB07-7: Żeliwny krzyż na postumencie z piaskowca, na którym na płycie żeliwnej znajduje się sentencja w języku niemieckim. Oczyszczenie grobu z mchu, brudu i naleciałości. Mechaniczne oczyszczenie krzyża i pokrycie farbą antykorozyjną koloru czarnego firmy Hammerite,  GRB08-7: Płyta grobowa wykonana z betonu, na której stoi wykonany z czerwonego piaskowca cokół. Oczyszczenie grobu z mchu, brudu i naleciałości, montaż drugiej części cokołu i postumentu za pomocą sztyftów ze stali nierdzewnej i kleju. UWAGA – po wykonaniu prac nagrobek został zidentyfikowany jako ukraiński; KWATERA X:   GRB01-10: Dwustronny grób, podstawa wykonana z betonu na której stoi cokół z czerwonego piaskowca, obok znajduje się druga część cokołu i stela ze zdjęciem, na pomniku obok rozbita szklana tablica o wymiarach 46 x 34 cm z napisem Marian Bałanda, na drugiej stronie steli napis Emilia Feuerstein. Oczyszczono  grobu z mchu, brudu i naleciałości, wykarczowano samosiejki, zamontowano  drugą  część  cokołu i postumentu za pomocą sztyftów ze stali nierdzewnej i kleju, sklejono szklaną tablicę,   wykonano  obustronną wylewkę  w miejscu płyt grobowych,  GRB02-10: Grobowiec rodziny Lachowiczów wykonany z betonu.  Zamurowano  wejście do krypty cegłą na zaprawie cementowo-wapiennej, oczyszczono  grobowiec  z mchu, brudu i naleciałości, umocowano  kamienną płytę wejściową  na kleju, zrekonstruowano ubytki  w ścianach zewnętrznych grobowca, GRB03-10: Pomnik z piaskowca prof. Łuciwa - wychowawcy klasy Brunona Schulza i gen. Maczka.  Oczyszczenie elementów nagrobka  z mchu, brudu i naleciałości: demontaż kamiennego obramowania, wykonanie nowego żelbetowego fundamentu i montaż kamiennych elementów, sklejenie 2 części steli i montaż na postumencie za pomocą sztyftów ze stali nierdzewnej i kleju. Dodatkowo, podjęte zostały prace porządkowe, np. usuwanie chwastów z mogił ziemnych, alejek i otoczenia grobów, usunięcie liści, prace ogrodnicze, mycie pomników.
Piotr Mazur
członek Zarządu Fundacji Niepodległości w Lublinie

Grób Sylwii Gukelhopkowej

Grób NN

Grób NN

Grób NN

Grób Justyny Wierzbickiej
Fotografie: Piotr Mazur