Wojna według historiozofii jest opowieścią o kulisach zdarzeń, tajnych depeszach i rokowaniach, politycznych blefach i błyskawicznych zmianach pierwotnych opcji. To prawda. Sprężyną wojen są racje stanu, którymi jak kartami rzucanymi na stół w zaciszu swych gabinetów zagrywają zawodowi szulerzy-politycy (przypomnijcie sobie sześć lat składania daniny krwi – dzień w dzień – przez Polaków, od Tobruku po Narvik i od Paryża po Katyń, a potem wilczy bilet eliminujący ich z londyńskiej parady zwycięstwa!) Ale prawdziwa wojna dokonuje się gdzie indziej; w błotnistych okopach Verdun, wśród gazowych oparów na polach Ypres, w anonimowym, agonalnym jęku umierających, w chrzęście stalowych maszyn na równinach Łuku Kurskiego, lub w ryku pikujących bombowców nad Wieluniem. Wojna to nie filozofia faktów i faktoidów lecz treść powieści Remarqua, wspomnień Degrelle`a czy reminiscencji pamięciowych Vonneguta. Wojna to pamiętniki Białoszewskiego i Babla lub księżnej Sayn Wittgenstein. Albowiem żaden polityk ani domator nie odkryłby tej prawdy, którą obnażyć może tylko człowiek oglądający wojnę na własne oczy. I wznoszący ręce do góry gestem ślepca, który nie chce odzyskać wzroku, by nie oglądać już więcej niczego, po tym, co było mu dane widzieć. I nie rozumieć ,,jakże pozbawione sensu jest wszystko, co kiedykolwiek zostało napisane, uczynione, pomyślane, jeśli coś podobnego jest możliwe. Widocznie wszystko było skłamane i puste, jeśli kultura wielu tysięcy lat nie zdołała temu zapobiec, przelaniu strumieni krwi, istnieniu setek, tysięcy (...) Dopiero lazaret pokazuje czym jest wojna” (E.M.Remarque). Niemiecki pisarz mógł tak myśleć; widocznie nigdy nie patrzył w oczy dziecku zagarniętemu przez wojnę…
W dniach 25-29 października grupa wolontariuszy Fundacji Niepodległości, Lubelskiego Środowiska Żołnierzy 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK oraz Ochotniczych Hufców Pracy wzięła udział w pięciodniowej wyprawie na Podole. Zakwaterowaliśmy się w Jazłowcu, na terenie klasztoru Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia NMP.

Fotorelacja z wydarzenia autorstwa uczestników wyprawy na tej stronie w zakładce Multimedia/Galeria: https://www.fundacja-niepodleglosci.pl/multimedia/2628-porzadkowanie-polskich-cmentarzy-na-podolu-25-29-x-2022

Swój pobyt na Podolu zaczęliśmy od prac porządkowych na cmentarzu w Buczaczu. Nie byliśmy jakoś bardzo zdziwieni gdy zastaliśmy na buczackiej nekropolii grupę ukraińskich wolontariuszy na czele z merem miasta Witalijem Frejakiem. Razem dokończyliśmy porządkowanie polskich grobów. A potem, kolejnego dnia stanęliśmy wszyscy przy pomniku burmistrza Buczacza żyjącego w XIX wieku, śp. Antoniego Koziorowskiego, by pomodlić się wspólnie; za dusze pochowanych na cmentarzu, za pojednanie polsko-ukraińskie, za pokój… Dziś, w dobie tej okrutnej wojny pokój jest tam najbardziej potrzebny. Mówili o tym w swych wystąpieniach, zarówno mer Frejak jak i Konsul Generalny RP w Łucku Sławomir Misiak, który wraz z wicekonsulem Mateuszem Marszałkiem reprezentowali władze Rzeczypospolitej.
Jeszcze tego samego dnia podjęliśmy się dalszych prac porządkowych na cmentarzu w nieodległych Monasterzyskach. Rozległa ta nekropolia, podobnie jak inne zapisuje na kamiennych inskrypcjach pomników historię Polski. Pośród monasterzyskich grobów znaleźliśmy pochówki Powstańców Styczniowych… Po południu zwiedzaliśmy miasto, w tym także polski kościół, dziś będący cerkwią prawosławnych mieszkańców miasta. To od nich dowiedzieliśmy się o kolejnym polskim cmentarzu, położonym w pobliskiej Kowalówce. Tam nie zdążyliśmy już popracować, ale nanieśliśmy go na naszą mapę pamięci i kto wie, może już na wiosnę przyszłego roku przyjedziemy i tam. Z kolei na cmentarzu w Czortkowie zapaliliśmy znicze na grobach żołnierzy polskich poległych w obronie ojczyzny w czasie wojny polsko-bolszewickiej.
Kolejnego dnia porządkowaliśmy cmentarz w Jazłowcu. Tu, podobnie jak na innych nekropoliach pracy nie brakowało… Koszenie, plewienie i czyszczenie pomników; tyle na dzisiaj mogliśmy zrobić. Tradycyjnie kończyliśmy prace porządkowe wspólną modlitwą i zapaleniem zniczy na polskich grobach. Po południu siostra Julia pokazała nam kolejny podolski cmentarz, tym razem w Małych Zaleszczykach. Dopisujemy go do listy przyszłorocznych planów…
Równolegle z naszą grupą na Wołyniu przebywali i realizowali swój harmonogram prac nasi koledzy z Wołyńskiego Rajdu Motocyklowego na czele z prezesem Henrykiem Kozakiem. Grupa wolontariuszy WRM porządkowała polskie cmentarze w Koropcu i w Dobropolu, ale udało nam się także wspólnie popracować na cmentarzu w Buczaczu, a ostatniego dnia naszego pobytu zapalić znicze na cmentarzu w Łopatyniu.
Piękna była ta złota, polska jesień na Podolu. I tylko widok dziecięcych oczu mąci spokój tego wspomnienia... My, dorośli potrafimy jakoś zrozumieć ten czas, nawet okrutną logikę wojny, te maluchy patrzyły niemo przed siebie nie rozumiejąc dlaczego nie ma już ich domów, dlaczego nie ma przy nich ojców, braci, dziadków, dlaczego beztroskę dzieciństwa zastąpił lęk, i dlaczego brak odpowiedzi na te wszystkie pytania…
Jacek Bury
Serdecznie dziękuję za gościnę Siostrom ze Zgromadzenia Niepokalanek w klasztorze w Jazłowcu na czele z s. Julią, chyląc nisko czoło przed ich poświęceniem i zaangażowaniem, jakie wkładają w codzienną opiekę nad grupą kilkudziesięciu uchodźców z dziećmi ze wschodniej Ukrainy przebywających na terenie jazłowieckiego klasztoru.
Projekt porządkowania polskich cmentarzy na Podolu zrealizowaliśmy we współpracy z Konsulatem Generalnym RP w Łucku.

Jacek Bury