Sprawozdanie z prac konserwatorskich i robót remontowo-budowlanych przeprowadzonych przez Fundację Niepodległości przy zabytkach na Ukrainie w 2020 roku.

2020 rok to kolejny, ósmy z rzędu rok intensywnych działań Fundacji na dawnych Kresach Wschodnich. Jednym z aspektów szeroko rozumianej akcji przywracania pamięci o polskiej obecności na tym terenie było podjęcie przez nas prac konserwatorskich w stosunku do zabytków pozostających za wschodnią granicą. W tym roku przeprowadziliśmy działania w ramach trzech projektów obejmujących obiekty zlokalizowane w Drohobyczu, Stanisławowie i Łyśćcu.

1. Kościół parafialny pod wezw. Chrystusa Króla w Stanisławowie - prace konserwatorskie przy barokowym konfesjonale (n/z)
Leżący na Pokuciu Stanisławów był dawną rezydencją magnaterii polskiej, a w okresie międzywojennym stolicą województwa. Obecnie w mieście, które pełni funkcję stolicy obwodu, mieszka ponad 220 tys. osób. Polacy stanowią wśród nich niewielką grupę - ostatni spis powszechny z 2001 r. mówi o kilkuset osobach. Ślady polskości widoczne są w zabytkach - m. in. kolegiacie oraz pałacu Potockich, a także dawnych kościołach katolickich, użytkowanych dziś przez wspólnoty greckokatolickie. Konfesjonał, będący przedmiotem działań konserwatorskich, pierwotnie stanowił wyposażenie kolegiaty – kościoła pod wezw. NMP, zbudowanego w latach 1672-1703 m.in. według projektów F. Corazziego (lub pochodzącego z Awinionu François Corossinego), rozbudowany po 1737 r. Sanktuarium rodu Potockich, gdzie spoczęli m.in. Stanisław Potocki i Andrzej Potocki. Po II wojnie światowej znajdowały się tutaj magazyny, warsztaty stolarskie i ślusarskie, od 1979 r. muzeum sztuki - głównie malarstwo sakralne. W powieści Pan Wołodyjowski Henryka Sienkiewicza miał tu być pochowany pułkownik Michał Wołodyjowski. Miejscem obecnego przechowywania pochodzącego z połowy XVIII w. konfesjonału jest kościół pod wezw. Chrystusa Króla, który został zbudowany w latach 1925-1932 według projektu architekta S. Treli.

Celem podjętych działań było przywrócenie konfesjonałowi własciwego stanu, w miarę możliwości zbliżonego do pierwotnego. Wykonano szczegółowy opisu stanu zastanego wraz z dokumentacją fotograficzną. Delikatnie, mechanicznie oczyszczono obiekt z kurzu. Wykonano badania stratygraficzne na powierzchni konfesjonału. Usunięto brud i wtórne warstwy lakieru przy użyciu zmywaczy do usuwania powłok lakierniczych, terpentyny i benzyn, metodami chemicznymi i mechanicznymi. Zastosowano środek przeciw drewnojadom Hylotox firmy Altax, wprowadzany metodą nasączania, zamaczania elementów i iniekcji z użyciem strzykawek. Zaimpregnowano masy drewna żywicami Paraloid B-72, w 5% i 8% roztworze w rozpuszczalniku Nitro. Wzmocniono konstrukcję konfesjonału, sklejono luźne elementy. Dorzeźbiono brakujące elementy wystroju konfesjonału w drewnie tego samego gatunku co autorski. Uzupełniono drewnianymi flekami i kitami miejsca ubytków drewna. Zabarwiono miejsca uzupełnień i wykonano retusze scalające w miejscach przetarć bejcami na bazie spirutusu i nitro. Nałożono na powierzchnię konfesjonału warstwę zabezpieczającej. Wykonano dokumentację powykonawczą - opisową i fotograficzną.
Prace konserwatorskie wykonał p. Tomasz Junik, dyplomowany konserwator dzieł sztuki.
Działania dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

2. Nagrobki zlokalizowane zlokalizowane na cmentarzu rzymskokatolickim w Drohobyczu (n/z)
Kontynuowane były także prace remontowo-porządkowe przy nagrobkach cmentarza rzymskokatolickiego w Drohobyczu. W tym roku zabezpieczono 52 kolejnych obiektów. Łącznie, od 2013 roku przeprowadziliśmy prace w stosunku do 428 nagrobków. Tak jak w latach ubiegłych, roboty polegały głównie na odkopywaniu zasypanych konstrukcji, scalaniu rozbitych elementów, czyszczeniu i pracach murarskich. W stosunku do obiektów metalowych wykonane zostały prace konserwujące i zabezpieczające. Przy okazji uporządkowane zostało najbliższe otoczenie grobów.
Należy podkreślić, że części nagrobków, zakwalifikowanych pierwotnie jako NN, dzięki wykonanym pracom przywrócona została tożsamość.
Działania dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

3. Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP w Łyśćcu
Opracowanie dokumentacji badawczej – opinii technicznej – mającej na celu rozpoznanie przyczyn zawilgoceń kościoła, stanu zachowania murów przyziemia i ścian fundamentowych oraz określenie technologii remontu uszkodzonych fragmentów ścian w kościele.

Miasteczko Łysiec leży na Pokuciu, 10 km na pd.-zach. Stanisławowa. Parafię rzymskokatolicką w Łyścu ufundował Andrzej Potocki w 1669 r. Pierwszy, drewniany kościół, fundacji Koniecpolskich, powstał przed erygowaniem parafii i funkcjonował co najmniej do połowy wieku XVIII. Z II połowy tegoż wieku pochodzi wiadomość, że nowy kościół, odbudowany w nieznanym bliżej czasie, był drewniany i nosił wezwanie Narodzenia NMP. Trzecia, tym razem murowana i będąca przedmiotem naszych działań świątynia została wzniesiona w latach 1834-53. Był to wspólny kościół parafialny dwóch obrządków katolickich – ormiańskiego i łacińskiego, pod zarządem proboszcza ormiańskokatolickiego. Jego pierwsza konsekracja nastąpiła w 1854 r. Kościół jest usytuowany w centrum miasteczka przy ul. Szewczenki 3, na zamknięciu alei lipowej. Murowany z cegły, tynkowany, złożony z trójprzęsłowej nawy i nieco węższego od niej jednoprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego półkoliście, flankowanego prostokątnymi pomieszczeniami zakrystii i skarbca. Od północy wieża o podstawie kwadratu, jednoosiowa z głównym wejściem o wykroju prostokąta. Kościół stanowi skromny przykład tzw. kościoła typowego, o cechach późnego klasycyzmu. Projekty tego typu budowli wykonywane były przez architektów pozostających w służbie rządowej i masowo były realizowane w całej monarchii habsburskiej, w tym także w Galicji. W czasie I wojny światowej kościół został doszczętnie ograbiony przez wojska rosyjskie. Po roku 1945 kościół został zamknięty, pełnił funkcję m. in. sowieckiej komisji uzupełnień, magazynu produktów spożywczych. W 1967 roku przebudowany na kinoteatr "Dnipromis". Zburzono wówczas górną cześć wieży, dostawiono przedsionek. Nawę zmieniono na salę widowiskową z płaskim stropem i balkonem zamiast chóru a prezbiterium przekształcono w scenę z ekranem. W 1998 r. kościół został zwrócony miejscowej parafii rzymskokatolickiej.

Pod koniec lat 90-tych XX., po odzyskaniu kościoła, podjęte zostały prace remontowe mające przywrócić obiektowi pierwotną funkcję. Poddany szeroko zakrojonym pracom powrócił do formy zbliżonej do pierwotnej. Prace wykonywane musiały być jednak bez wcześniejszych działań dotyczących zagadnień izolacji przeciwwilgociowych, gdyż obecny stan murów przyziemia wskazuje na brak jakichkolwiek zabezpieczeń w tym zakresie. Mury zawilgocone są na całym obwodzie kościoła do wysokości ok. 2 metrów, wilgoć występuje zarówno na ich wewnętrznej jak i zewnętrznej stronie. Z wieloletnich obserwacji wynika, że proces ma charakter postępujący. Obecny stan zachowanianie nie tylko utrudnia odbiór estetyczny wnętrza i zewnętrza kościoła, lecz także naraża przebywających tam ludzi na utratę zdrowia.
Celem zadania było opracowanie dokumentacji badawczej – opinii technicznej – mającej na celu rozpoznanie przyczyn zawilgoceń kościoła, stanu zachowania murów przyziemia i ścian fundamentowych oraz określenie technologii remontu uszkodzonych fragmentów ścian w kościele pod wezw. Wniebowzięciu NMP w Łyścu.
Wykonana dokumentacja ustaliła powody zawilgoceń i skalę ich występowania. Wskazuje również sposoby i technologie likwidacji przyczyn w/w zjawiska. W przypadku przystąpienia do remontu kościoła stanowi rzetelne źródło wiedzy odnośnie przyczyn obecnego stanu i wynikającego stąd planu oraz sposobu działań naprawczych. Opracowanie dokumentacji jest pierwszym i niezbędnym krokiem umożliwiającym ocalenie od całkowitego zniszczenia i zapomnienia ważnego dla historii obiektu sakralnego.

W ramach powyższej pracy mury kościoła, od zewnątrz i wewnątrz, zostały poddane wnikliwemu oglądowi pod kątem zachowania, budowy technologicznej i zakresu zawilgoceń. Dokonano przeglądu dostępnych dokumentów dot. historii budowlanej obiektu, pogłębiono wykop badawczy, zwymiarowano kościoł w rzucie poziomym przyziemia, wykoano rysunki inwentaryzacyjne rzutu poziomego. Pobrano próbki ze ścian fundamentowych i murów przyziemia obiektu, które poddano badaniu pod kątem rodzaju zawilgoceń. Dokonano pomiaru wilgotności murów. Wykonano serwis fotograficzny. Opracowano szczegółowe zalecenia określające metodologię i harmonogram planowanych prac remontowych.

Wykonawcą w/w prac był mgr inż. Michał Kozielewicz.

W 2021 r. Planowanie jest podjęcie prac remontowych ścian fundamentowych i murów przyziemia kościoła.
Działania dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

Raport i fotografie sporządził: Piotr Mazur, listopad 2020 r.